«Ես, իհարկե, մեծ վերապահումով օտարագիր հայ հեղինակներին կանվանեի հայ գրականության մշակներ»

«Հևասպառ վազք մի ծայրագավառից մյուսը, խորաստանից դեպի հեռաստանները, մութուլույսի խառնարանից դեպի մաղաքամված կրակամոխրի դեզերը... Կարճ` կյանքը հանդուրժել հանուն ոչնչի...»:
Ավստրիայում աշխատանքային գործուղման մեջ գտնվող բանաստեղծ, թարգմանիչ, գրականագետ, դիվանագետ ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ «Երգերի գիրքը» ժողովածուն կազմված է «Փարիզյան հուշանվերներ», «Վիեննական անտառի հեքիաթը» շարքերից, ինչպես նաև ֆեյսբուքյան նոթերից: Գրքում տեղ գտած բանաստեղծությունները գրվել են Փարիզում և Վիեննայում աշխատելու տարիներին: Դրանք նաև երգեր են: Գրողի խոսքով` խոհական բանաստեղծությունը կարող է երգ դառնալ, գուցե դժվար ընկալվի, բայց դա էլ այս ժանրի առանձնահատկությունն է: Ամռանը Երևանում տեղի ունեցավ «Երգերի գրքի» շնորհանդեսը: Գիրքը հրատարակվել է «Հայաստան» հրատարակչությունում: Աշոտ Ալեքսանյանը առաջին անգամ ներկայացավ հեղինակային երգերով: Շնորհանդեսից հետո նա սիրով պատասխանեց «Իրատես de facto»-ի հարցերին:

-Բոլորովին վերջերս կայացավ գրողների միության 16-րդ համագումարը, ստեղծագործական միությունը վերագրանցվեց որպես հասարակական կազմակերպություն: Ձեր կարծիքով` մեզ պե՞տք է գրողների միություն, թե՞ ոչ:
-Համագումարին մասնակցել եմ, առանձնապես տպավորված չեմ: Որոշակի հասարակական ապատիա գոյություն ունի, և մարդիկ չեն ուզում նույնիսկ առաջադրվել, ամբիցիաներ չունեն, ոչ էլ վստահություն, որ իրենք կընտրվեն: Սա վատ տենդենցի մասին է խոսում: Գրողների միությունը սպառե՞լ է իրեն, թե՞ ոչ (մանավանդ որ արդեն ստեղծագործական միություն չէ, այլ հասարակական կազմակերպություն), չեմ փորձի այս հարցի առիթով վերջնական տեսակետ հայտնել: Ինձ թվում է, այն գրողները, ովքեր դժգոհ են գրողների միության աշխատանքից, փոխանակ բողոքելու, կարող են ստեղծել գրական խմբավորումներ, ապահովել մրցակցային պայմաններ և արտահայտել գրականության նկատմամբ իրենց վերաբերմունքը, իրենց գեղարվեստական ճաշակը:
-Գրական խմբավորումներ կան, ստեղծվում են:
-Խոսքն այն մասին է, որ գրողների միությունը իբր տիրապետում է ֆինանսական կարողությունների, բայց դա այնքան էլ այդպես չէ: Գրական կյանք ստեղծողները փոքր խմբակներով կարող են ավելի լավ վաստակ ապահովել (նաև գրական վաստակ): Մանավանդ շատ ողջունելի են գրական ամսագրերի շուրջը հավաքված շրջիկ խմբակները:
-Գրողների միությունը փորձ է անում գրական գործընթացում ներգրավել նաև սփյուռքահայ գրողներին, օտարագիրներին: Հաջողվո՞ւմ է գրական առողջ մթնոլորտ ապահովել, իրական շփում կա՞ Սփյուռքի, Արցախի և Հայաստանի գրողների միջև:
-Հաջողվում է, թե չի հաջողվում, նորից դժվար է ասել, բայց փորձ արվում է, շփումները բավականին ակտիվացել և բազմաբնույթ են դարձել, մեծացել է հետաքրքրությունը Հայաստանի գրական կյանքի նկատմամբ, նաև Սփյուռքում ստեղծագործող հայագիր և օտարագիր գրողների: Դա որոշակի աշխատանքի արդյունք է, որը չենք կարող ուրանալ: Ես, իհարկե, վերապահումով օտարագիր հայ հեղինակներին կանվանեի հայ գրականության մշակներ: Գուցե որոշ հայկական թեմաներ սպրդում են իրենց գրականության մեջ, բայց կա աշխարհատեսության, լեզվամտածողության խնդիր: Գրականությունը լեզվամտածողություն է, ի վերջո:
-Գրողը չի կարող ապրել իր գրչի վաստակով: Ամենո՞ւր է այդպես:
-Կարելի է ասել` մեծ մասամբ այդպես է: Աշխարհում կան «մոդայիկ» գրողներ, տաղանդավոր, հանճարեղ, շարքային: Դա էլ հարաբերական է, շատ շարքայիններ, ի վերջո, դառնում են աշխարհահռչակ, գուցե նաև հետմահու: Արտասահմանյան իմ շփումներից ելնելով, կարող եմ ասել, որ գրեթե բոլորն էլ զուգահեռաբար ներգրավված են մշակույթի, գրականության հետ առնչվող, նաև գրականության հետ որևէ կապ չունեցող աշխատանքներում:
-Ամենապահանջված գիրքը խոսում է նաև գրքի արժեքի՞ մասին:
-Պահանջված կարող է լինել երկու տեսակի գրականություն` մոդայիկ, որը գուցե չունի գեղարվեստական խորություն, աշխարհատեսության այն գիծը, որը կարող է հավերժության հետ կապել գրականությունը, և գրականության տեսակ, որ պահանջված է ի սկզբանե, այն առումով, որ գրական շրջանակներն արդեն իսկ արժևորել են այդ գրականությունը, տվյալ գրողին (կան գրողներ, որ կենդանության օրոք արդեն իսկ դասական են` որոշակի չափանիշներով): Այդ առումով, այո, գրականության մեջ կան և՛ մնայուն արժեքներ, և՛ անցողիկ: Դրանք զուգահավասար համագոյակցում են:

-Ձեր երևանյան այցելության ընթացքը զուգադիպեց քաղաքային տրանսպորտի սակագնի բարձրացմանը: Մեծ աղմուկ բարձրացավ: Տրանսպորտային անհանդուրժողականություն կոչեցին: Այդպես էլ չհասկացանք, դա կռիվ էր պետությա՞ն դեմ, վարորդների՞, 150 դրամին համակերպվող համաքաղաքացիների՞, անարդարությա՞ն, թե՞ մի կտոր հացի: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում քաղաքացիական նման շարժումներին, Ձեր կարծիքով` ի՞նչ ակցիա էր դա:
-Դա կայացման փուլ ոտնակոխած ժողովրդավարական պետություններին բնորոշ երևույթ է, նման բաներ լինում են նաև զարգացած երկրներում, և Ձեր նշած բոլոր բաղադրիչները, մի քիչ պակաս, մի քիչ ավելի, կային: Համենայն դեպս, քաղաքացիական հասարակությունը ինքնահաստատվում է նման գործողությունների միջոցով: Երբ ինչ-որ ծառայության գին 50 տոկոսով բարձրանում է, կարիքը կա առավել հստակ հիմնավորումների: Երևի քննարկումների ընթացքում այդ խնդիրը կկարգավորվի: Դրական եմ գնահատում նման ակցիաները, եթե դրանք ինքնաբուխ են, եթե ուղղորդված չեն:
-Հասարակական քննարկումները, մանավանդ վիրտուալ տարածքում, շատ ակտիվ են, բայց շրջանառվող թեմաներից մարդիկ երբեմն անտեղյակ են: Օգտագործում են բառեր, դարձվածքներ, որոնց իրական նշանակությանն անգամ ծանոթ չեն: Օրինակ, խոսվում էր բիոզուգարանների մասին, հետաքրքրվեցի, պարզվեց, շատերը գաղափար իսկ չունեն, ինչի մասին է խոսքը: Նույնը կարող ենք ասել մեր բառաֆոնդ ներխուժած օֆշորի մասին և այլն: Այսինքն, շատ հաճախ գործ ունենք անառողջ, զո՞ւր քննարկումների հետ:
-Նույն խնդիրների դաշտից է, հասարակությունն անընդհատ իր համար անհանգստանալու օջախներ է գտնում` պետական ապարատի հետ իր հարաբերություններում: Ամենուր է այդպես: Ես անհանգստանում եմ, որ հասարակական, պետական հնչողությամբ խնդիրները թողած, ավելի նեղ թեմաների վրա են կենտրոնանում: ՈՒղղահայաց նայելու, երկնահայեցության գիծը մարդիկ կորցրել են ու անընդհատ հորիզոնամետ շարժումների մեջ են միմյանց հետ հարաբերություններում: Մարդկանց հայացքն ասես գետնին քսվելով է ընթանում, կորցրել են իրենց մեջ եղած մետաֆիզիկական բաղադրիչը, միայն հողի հետ են հարաբերվում ու հողի համար են կռիվ տալիս:
-Ի՞նչ կասեք թարգմանական գրականության մասին: Ի՞նչ է թարգմանվում այսօր, ինչպե՞ս է կատարվում ընտրությունը:
-Պատվիրատուն առաջարկում է շրջանառվող հեղինակի, որը բացակայում է մեր մշակութային դաշտում, կամ հեղինակներն իրենց նախասիրությամբ են թարգմանում: Ես երկրորդ տիպին եմ պատկանում: 12 գեղարվեստական թարգմանական գիրք ունեմ: Թարգմանիչները մասնակցում են գրական կյանքի կազմավորմանը, գիտեն` ինչն է պակասում թարգմանական գրականությանը, և իրենք էլ կարող են ուղղորդել հրատարակիչներին:
-Հայ հեղինակները նույնպես ներկայացվում են դրսում, բայց ավելի շատ` համատեղ անթոլոգիաների միջոցով:
-Գրողներին անթոլոգիայով ներկայացնելը, իմ կարծիքով, մեծ հաշվով անշնորհակալ աշխատանք է, որովհետև ոչինչ չի երևում, ո՛չ գրողը, ո՛չ գրական միջավայրը, ո՛չ էլ` թե այդ գրողներից որն է ավելի լավը:
-Թարգմանության խնդի՞րն է պատճառը, որ մենք չունենք համաշխարհային հարթակում հետաքրքրության արժանացած հեղինակ:
-Չի կարելի միանշանակ ասել: Եթե մենք ունենանք գերհզոր հեղինակ, ինքը կգտնի համաշխարհային հարթակում իր տեղը, և թարգմանիչներ անպայման կհայտնվեն: Շատ գրողներ իրենց անհատական կապերի միջոցով կարողանում են թարգմանել տալ ու ներկայացնել իրենց գործերը: Գուցե դրանք հայ գրականության լավագույն նմուշները չեն, բայց գոնե ճանաչելի է դառնում գրականությունը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ